ORŁOWIEC

Anna Zatoka
Sołtys Wsi Orłowiec

Rada Sołecka: Helena Ciesielska, Irena Dembna, Marzena Formowicz, Stanisław Terepka, Krystyna Zawadzka.

Dawne nazwy miejscowości

Schonaw ( 1352,1356,1357,1375, 1497,1569), Schonaw (1631,1632), Mittschone (1661), Schonau bei Landeck (1830)

Etymologia nazwy wsi
Dawna, topograficzna nazwa wsi Schonaw, Schinau utworzona została od niemieckich słów ouwe, Aue (łąka) oraz schon (piękny, piękna), w związku z czym można ją przetłumaczyć jako „piękna łąka”. Obecna nazwa wsi- Orłowiec, jest obca lokalnej tradycji. Powstała zapewne od nazwiska dr M.Orłowicza, w uznaniu jego zasług.

Orłowiec położony jest przy lokalnej drodze Przełęczy Różaniec w Górach Złotych łączącej się drogą z Lądka do Złotego Stoku. Wieś znajduje się w dolinie Orliczki, prawego dopływu Białej Lądeckiej, na wysokości około 450-550 m n.p.m. Orlowiec otaczają najwyższe szczyty północnej części Gór Złotych, takie jak: Jawornik Mały, Jawornik Wielki (od północnego zachodu), Dworska Kipa i Rasztowiec (od południa), Orłówka i Krowia Góra Mała (od wschodu). Dno doliny Orliczki zajmuje siedlisko wsi niewielkie użytki rolne, a stoki wzniesień porośnięte są lasami regla dolnego. Orłowiec znajduje się w granicach Śnieżnickiego Parku Krajobrazowego. Okolice Orłowca są bardzo malownicze i interesujące widokowo.

Historia wsi i dóbr
Podobnie jak większość wsi w okolicach Lądka także Orłowiec został założony na prawie niemieckim przed polowa XIV w. Pierwsza o nim wzmianka pochodzi z 1346 r., kiedy to wzmiankowano tutejsze dobra lenne, należące wówczas, a także później do większych kompleksów włości. W r. 1357 były one opuszczone, co tez może dowodzić, że już w średniowieczu  osadnictwo w dolinie Orliczki w Górach Złotych przeżywało trudności, związane zapewne z warunkami bytowymi. To właśnie lub może też wojny husyckie, a następnie wojna króla węgierskiego Macieja Korwina i króla czeskiego Jerzego z Podiebradu spowodowały opuszczenie  Orłowca przez jego mieszkańców. Na fali nowych akcji osadniczych, w 1539 r. założono także ponownie Orłowiec, jako wieś kmiecą. Przed 1631 r. wieś  ta należała do parafii w Radochowie, a w 1 ćw. XVII w. Protestanci zbudowali w Orłowcu kościół. W połowie XVIII w. przebiegała przez wieś droga z Lądka przez Przełęcz Różaniec w Górach Złotych do wsi Bila Voda na Morawach, rozwidlająca się dalej ku Złotemu Stokowi na Śląsku u okrężnie- ku Javornikowi na Morawach.
W czasach nowożytnych, w XVII i XVIII w. Orłowiec był średniej wielkości rolnicza miejscowością z warstwa kmieci (ok. 18-26). W 2 poł XVIII w. i 1 w poł. Następnego stulecia wieś zachowała charakter rolniczy, a rzemiosło, w tym tkactwo reprezentowane było bardzo skromnie. Nie rozwinął się też lokalny przemysł. Szkołę katolicką wzmiankowano po raz pierwszy w 1789 r., wolne dobra sędziowskie- w 1830 r. W r. 1861miały już one status dziedzicznego sołectwa. W XIX w. rozwinęły się nieco w Orłowcu lokalny przemysł, rzemiosło i handel. Wieś pozostawała  średniej wielkości miejscowością, w której największą liczbę ludności odnotowano w 1867 r. (588 osób). W 2 poł XIX w. Orłowiec stał się wsią turystyczną, gdyż wiodły przezeń szlaki na Wielki Jawornik w Górach Złotych i na Przełęcz Różaniec. W okresie międzywojennym wzniesiono w Orłowcu budynek straży granicznej. Po 1945 r. Orłowiec został ponownie zasiedlony ,ale tylko częściowo. Trudne warunki glebowo- klimatyczne i likwidacja powiązań ekonomicznych z Morawami powodowały systematyczne wyludnianie się wsi. Proces ten powstrzymywało jedynie wynikające z sąsiedztwa Lądka i Złotego Stoku zachowanie turystycznych funkcji Orłowca. Obecnie Orłowiec ma ustabilizowaną ,choć na niskim poziomie, sytuację ludnościowa i charakter rolniczo-turystyczny. Część ludności Orłowca zajmuje się rolnictwem, a pozostali mieszkańcy wsi zatrudnieni są w Lądku, w okolicznych miejscowościach oraz w kamieniołomach i lasach. Funkcjonuje parę ośrodków wypoczynkowych. Najbardziej rozwijane są letniskowe funkcje Orłowca, który posiada znaczne walory krajobrazowe i wypoczynkowe. Szkoła w Orłowcu funkcjonowała już przed 1789 r.
Kościół i cmentarz
Przynależność parafialna Orłowca zmieniała się wielokrotnie. Około 1560 r. Należała on do parafii w Radochowie. Przed r. 1631 wraz z kaplicą większą (capella major), a później kościołem filialnym p.w. Św. Sebastiana włączony został wraz z Radochowem do parafii w Trzebieszowicach. W końcu przyłączono Orłowiec do parafii w Lądku. Natomiast w latach 1679-1945 wieś znajdowała się w obrębie parafii w Radochowie. Wieś zamieszkiwali głównie katolicy oraz w 2 poł. XIX w. nieliczni ewangelicy. Obecnie Orłowiec należy nadal do parafii w Radochowie. Murowany kościół w Orłowcu został zbudowany przez protestantów.

Kościół w Orłowcu wzniesiono jako nieorientowany, jednoprzestrzenny wieżą, czyli na wzór kościoła katolickiego. Architektura kościoła prezentowała się  dość skromnie, a nawet wykazywała zależność od budownictwa drewnianego. Zależność ta wyraziła się najbardziej w kształcie masywnej wieży, której dwie dolne kondygnacje rozszerzały się ku dołowi. Głównym elementem zdobniczym elewacji kościoła była kamieniarka i sgraffito. Renesansowa kamieniarka zachowała się do dziś w niewielkim stopniu i reprezentowana przez kamienne obramienia okienne ze sfazowanym narożem  ujmującym półkoliście zamknięte okna czwartej, najwyższej kondygnacji wieży. W 1 ćw. XVII w. częstym stosownym rozwiązaniem było pokrywanie całych płaszczyzn elewacji sgraffitem, rodzajem dekoracyjnego malarstwa ściennego. Sgraffito na elewacji kościoła w Orłowcu tworzą pasy przedstawionych graficznie prostokątnych pseudociosów z zaznaczonymi centralnie lustrami. Rysunek ciosów przypominał bonie diamentowe ze szlifem z fasetą.
Renesansowy kościół został zbarokizowany w XVIII w, pozbawiono wystrój elewacji detalu architektonicznego o wyraźnych cechach stylowych. Wykorzystano obiegowy typ przestrzennego salowego kościoła z prezbiterium i nawą nakrytymi jednym dachem. Dostawiono do prezbiterium dwukondygnacjową przybudówkę z zakrystią i lożą patronacką, a we wnętrze nawy wbudowano drewniane empory. Przebudowano i podwyższono prezbiterium zespalając je przestrzennie z przybudówką z lożą patronacką oraz zmieniono wykrój okien nawy. Zatynkowano sgraffito, a elewacje wieży rozczłonkowano podziałem ramowym, zwieńczono profilowanym gzymsem i nakryto cebulastym hełmem. Pozostałe elewacje nie otrzymały podziału ramowego wykonanego w tynku, i rozczłonkowano je tylko malowanym podziałem ramowym, jak obecnie, akcentującym jedynie narożniki prezbiterium, nawy i przybudówki. Zwieńczono też drewnianymi gzymsami koronującymi. Okna nie otrzymały tynkowanych obramień, a jedynie zewnętrzny portal nawy ujęto prostym, kamiennym obramowaniem. Jedynie bryła zmodernizowanego kościoła i zarys okien świadczą o przeprowadzeniu przebudowy już w XVIII w. W XIX w. dobudowano do północno-wschodniej elewacji nawy prostokątną kruchtę nakrytą dachem pulpitowym i wzniesiono z kamienia oraz cegły w bardzo prymitywny sposób.
Skromne wyposażenie kościoła utrzymane w stylu późnego baroku z elementami neoklasycyzmu, przypisywane Michaelowi Ingnatzowi Klahrowi młodszemu pochodzi z lat ok. 1770-1780.
Kościół znajduje się na  obecnie nieużytkowym, małym cmentarzu założonym na planie wydłużonego prostokąta z zaokrąglonymi narożnikami, otoczonym kamiennym murem. Brak starych nagrobków.
W południowo-zachodnim odcinku muru umieszczono bramę oraz sąsiadującą z nią kostnicę. Bardzo prosta brama w formie odcinka muru ze zwieńczeniem wykreślonym linią wklęsło wypukłą zbudowana została a 2 poł. XVIII w. lub w 1 ćw. następnego wieku w stylu dojrzałego baroku. We, wsi w sąsiedztwie z kościoła, zachował się krucyfiks z 1 poł. XIX w.(tu coś o tym krucyfiksie by się przydało)

Zabudowa wsi
W 1 poł. XIX stulecia zabudowa wsi była stosunkowo rzadka, ale występowały też nieliczne, okazałe kmiece zagrody w czworobok. W końcu XIX w. wzrosła liczba zagród czworobok, z których część sytuowana była na stokach wzniesień. W XIX w. dominowały skromniejsze budynki mieszkalno-gospodarcze. Zachowana do dziś zabudowa wsi powstała w XIX w. i w pierwszych latach XX stulecia. Współcześnie uległa częściowej destrukcji. Obecna zabudowa wsi prezentuje się bardzo skromnie i złożona jest z budynków drewniano-murowanych. Część z nich przystosowanych jest na domy letniskowe.

Wykaz zabytków architektury i budownictwa:
1 Zespół kościelny
a) kościół filialny p.w.Św. Sebastiana, 1 ćw. XVII w., XVIII w., XX w.,
b) Kostunica lub kaplica cmentarna, XVIII w.
c) mur cmentarny, XVIII w., XX w.
2 Zespół dworski
a)dwór XVI/XVIII,
b) oficyna mieszkalno-gospodarcza, XVIII w., ok. 1910
c) budynek bramny, VXIII/XIX w., koniec XIX w.
d) obora, koniec XIX w.
3 Szkoła, XIX/XX w.
4 Budynek straży Granicznej  I i II, ok. 1920
5 Dom mieszkalno-gospodarczy, 1 poł. XIX w., koniec XIX w.