SKRZYNKA

Sabina Kliber
Sołtys Wsi Skrzynka

Rada Sołecka: Jacek Mróz, Katarzyna Szczepańska-Jastrząb, Janina Ogórek.

Dawne nazwy miejscowości
Heyniczindorf ( 1353, 1384), Heyncindorf (1381, 1385), Heinzendorf ( 1415, 1426, 1458, 1484, 1491, 1495, 1560,1631,1646,1652,1789-1945).

Etymologia nazwy wsi
Historyczna nazwa wsi Heinzendorf powstała prawdopodobnie od skrótu imienia Heinrich, przybierającego formę Heine,Heizn. Obecna nazwa miejscowości jest obca lokalnej tradycji.

Położenie
Skrzynka położona jest u podnóża Gór Złotych, przy lokalnej, ślepo zakończonej drodze łączącej się od wschodu z drogą z Trzebieszowic do Jaszkowej Górnej. Wieś znajduje się w dolinie potoku Skrzynczanki, prawego dopływu Białej Lądeckiej, na wysokości około 380-480 m n.p.m. Górna, wschodnia część wsi wciska się między boczne ramiona Gór Złotych, z Bydlęcą(od północy) i Żurawicem (od południa), a w dolna, południowa partia miejscowości rozlokowana jest w płytszej części Skrzynczanki, bliżej jej ujścia do Białej. Zabudowania wsi skupione są obecnie głównie w dolnej części Skrzynki, a jego górna partia w znacznym stopniu wyludniła się. Miejscowość otaczają głównie użytki rolne, a od wschodu- rozległe lasy regla dolnego, porastające wzniesienia Gór Złotych. Okolice Skrzynki są bardzo malownicze i interesujące widokowo.

Historia wsi i dóbr
Nie można wykluczyć, że Skrzynka mogła być lokowana już w końcu XII w., lub na początku XVI w. w każdym razie powstała przed 1353 r., czego dowodzi pierwsza wzmianka o wsi i o tutejszych dobrach lennych. Już przed 1360 r. Skrzynka była wsią parafialną, a w 1412 r. wzmiankowano tutejsze sędziostwo. W r. 1622, w czasie wojny trzydziestoletniej, gdy hrabstwo poparło króla zimowego Friedricha von Pfalz, wojska śląskie splądrowały m.in. Skrzynkę.
Przed 1623 r. Skrzynka przestała być wsią parafialną, ale w czasach nowożytnych, w XVII i XVIII w., nadal pozostawała stosunkowo dużą, rolniczą wsią z warstwami kmieci (14-17). W 2 poł. XVIII w. i w 1 poł. następnego stulecia miejscowość zachowała charakter rolniczo-rzemieślniczy. Pod koniec XVIII w. znacznie rozwinęły się rzemiosło i w niewielkim stopniu tkactwo. W XIX w. nastąpił dalszy rozwój rzemiosła, a wieś ok. 1820 r. musiała być stosunkowo zamożna, skoro pracował na jej terenie rzeźnik. Około 1845 r. rozwinął się też handel zbożem i żywnością. W XIX stuleciu można też odnotować w Skrzynce rozwój lokalnego przemysłu, młynarstwa, przemysłu drzewnego i wytwórstwa materiałów budowlanych. Od 1858 r. Skrzynka stała się ponownie wsią parafialną. Największą liczbę ludności wsi odnotowano w 1858 r. (651 osób).
Jak już wspomniano, w 1412 r. wzmiankowano w Skrzynce sędziostwo należące wówczas do sędziego Nyitschkego.
Po 1945 r. Skrzynka zastała ponownie zasiedlona. W folwarku założono PGR (obecnie nie istniejące), związane z Kombinatem Rolno-Przemysłowym w Trzebieszowicach. Ze względu na dobre warunki glebowo- klimatyczne i sędziostwo dużych miejscowości wieś zachowała charakter rolniczy. Duża cześć ludności  Skrzynki zajmuje się rolnictwem, a pozostali mieszkańcy wsi zatrudnieni są w okolicznych miejscowościach. Brak podstawowego zaplecza usługowo-handlowego, ale  funkcjonują szkoła i leśniczówka. Dzięki temu wieś nie wyludniła się tak jak inne miejscowości i ma ustabilizowaną sytuację ludnościową. Okolice Skrzynki mają znaczne walory krajobrazowe nie są w pełni wykorzystane. Bardzo wolno odtwarzane są letniskowo-rekreacyjne funkcje Skrzynki.

Kościół i cmentarze
Skrzynka była wsią parafialną już w 1360 r., gdyż wówczas wymieniono po raz pierwszy tutejszego plebana. Już a 1571 r. parafią zarządzali protestanci, dla których pracował początkowo pastor z Radochowa. Później, w latach 1587, 1590  czynni byli w Skrzynce pastorzy tu już mieszkający. Skrzynka pozostała w rekach protestantów do 1623 r. gdy kościół Rzymskokatolicki odzyskał tutejszą świątynię w 1623,  zmianie uległ jej status. Stała się ona kościołem filialnym przyłączonym początkowo do parafii w Lądku, a niedługo potem- do parafii w Trzebieszowicach. W czasach nowożytnych pozostał w lokalnej tradycji jakiś ślad istnienia parafii w Skrzynce, ponieważ w 1789 r. tutejszy kościół nazwano kościołem macierzystym (Mutterkirche). Przynależność kościoła do parafii w Trzebieszowicach trwała do 1857 r., kiedy to dzięki staraniom landgrafini von Fürstenberg ponownie erygowano parafię w Skrzynce. W XIX w./ Skrzynkę zamieszkiwali głównie katolicy. Nieliczni ewangelicy pojawili się we wsi ok. 1845 r. w 1972 r. parafię w skrzynce ponownie zlikwidowano, a tutejszą świątynię ponownie przyłączono jako filialną do parafii w Trzebieszowicach.
Kościół [parafialny w Skrzynce wymieniano w dokumentach z lat 1384 i 1429. W wizytacjach z lat 1560 i 1631 wzmiankowano zachowane do dziś wezwanie kościoła- Św. Bartłomieja nic nie wiadomo o wyglądzie kościoła w XVI i XVII w., a z dokumentów wizytacyjnych wynika jedynie, że w latach 1560 i 1631 znajdowały się w nim dwa ołtarze lub trzy ołtarze oraz trzy dzwony.
Według Zimmermanna obecny, murowany kościół miał być zbudowany przed 1591 r. jeśli tak, to był on zapewne wzniesiony przez protestantów. W 1631 r. stan techniczny kościoła określono jako dobry i wskazano tylko na uszkodzone okna. Sugestię o budowanie renesansowego, murowanego kościoła mogą wspierać następujące cechy architektury obecnej budowli, czyli szerokiej i płytkie prezbiterium, szeroka, krótka nazwa, masywna, krępa wieża i charakterystyczna dwukondygnacjowa przybudówka przy prezbiterium.  Przybudówka ta została w charakterystyczny sposób od wschodu zaokrąglona, a w zaokrągleniu tym pomieszczono schody do loży kolatorskiej na piętrze. Następnie w 1 poł. XVIII w. kościół był barokizowany. Przybudowano wówczas styk prezbiterium i przybudówki z lożą patronacką. Założono nad nim nowy, jednolity dach. Wieża, otrzymała nowy, cebulasty hełm bez prześwitu. Przepruto też nowe otwory, w tym termalne i wykonano bardzo prosty wystrój elewacji założony z podziału ramowego i skromnych obramień okiennych. Ogólnie można tylko stwierdzić, że tak jak w innych kościołach hrabstwa, także kościół w Skrzynce był modernizowany i barokizowany stosownie do potrzeb oraz przy użyciu minimalnych środków finansowych. Również użytkowy charakter miały modernizacje przeprowadzone w XIX w., ograniczające się do dobudowania krucht i przebudowy obudowanych, zewnętrznych schodów. Przebudowy te nie zawarły właściwie charakterystycznej, barokowej bryły kościoła i jego bardzo skromnego, barokowego wystroju elewacji. Współcześnie remontowano kościół w 1984 r. w jego wnętrzu zachowało się wyposażenie z XVII, XVIII i XIX w. w r. 1888 kościół otrzymał nowe organy wykonane przez organmistrza Luxa z Lądka. W 1631 r. wzmiankowano przykościelny cmentarz w Skrzynce otoczony murem. Ten obecnie istniejący, nieużytkowany mały cmentarz założony na planie owalu można uznać niewątpliwie za założenie stare, kształtowane w średniowieczu, lub najpóźniej w czasach nowożytnych. Wydzielony jest kamiennym murem. W odcinku muru cmentarnego wzniesiono niewielką kostnicę z otworem wejściowym o łuku pełnym zwieńczoną profilowanym gzymsem.

Zabudowa wsi
W poł. XVII w. i w 1 poł. następnego stulecia zabudowa wsi była skromna, głównie szerokofrontowa i  znacznie rozrzucona wzdłuż głównej drogi wiejskiej.  W 2 poł. XIX w. pojawiły się nieliczne zagrody czworobok. Zachowana do dziś zabudowa Skrzynki powstała w 2 poł. XIX w i w pierwszych latach XX stulecia. Współcześnie uległa częściowo destrukcji. Dominują skromniejsze, głównie murowane, jednokondygnacyjne budynki mieszkalne i mieszkalno-gospodarcze o prostych bryłach, nakryte dachami dwuspadowymi.
We wsi i w jej najbliższej okolicy zachowały się figury i krzyże przydrożne. Przy jednym z domów stoi kapliczka z cegły słupowa z końca XIX w. natomiast w sąsiedztwie kościoła znajdują się Grupa Ukrzyżowania z 1867 r. z figurami Marii Magdaleny i Św. Jana Nepomucena lub Św. Franciszka Ksawerego, z dwiema kolumnami po bokach, obsadzona dwoma żywotnikami. Pod wyglądem ogólnej kompozycji zbliża się ku krucyfiksom z lat osiemdziesiątych XIX w. znajdującym się w Raszkowie (Gm. Radków). Ponadto zachowała się we wsi: figura Św. Jana Nepomucena (Społ.. XIX w.). przed remizą strażacką pozostały relikty pomnika żołnierzy poległych na pierwszej wojnie światowej.  

Wykaz zabytków architektonicznych i budownictwa:
1 Zespół kościelny
a) kościół filialny p.w. Św. Bartłomieja, przed 1591, 1 poł. XVIII w., 2 poł. XIX w.,
b) mur cmentarny z bramą, koniec XVIII w.
2 Folwark, XIX w., XX w.,
3 Domy mieszkalne  koniec XIX w., pocz. XX,
4 Zespół mieszkalno-gospodarczy, pocz. XX w.
5 Leśniczówka, ok. 1920-1930.