RADOCHÓW

Helena Gawron
Sołtys Wsi Radochów

Rada Sołecka: Olaf Gawron, Marta Sulińska, Agnieszka Rygielska, Grzegorz Bitner.

Dawne nazwy miejscowości
Rycharczdorf (1362), Reyersdorff (1412,1415,1420), Reyersdorf (1415,1571,1631,1765-1945).

Etymologia nazwy wsi
Najstarsza, patronimiczna wersja nazwy wsi została utworzona zapewne od imienia Richard i oznaczała wieś Richarda, jej właściciela i założyciela. W wyniku zniekształceń tej nazwy powstała druga, nowsza jej wersja Reyerstorf. Obecna nazwa miejscowości jest obca lokalnej tradycji.
Radochów położony jest przy głównej drodze z Kłodzka do Lądka, w środkowej części doliny Białej Lądeckiej, na wysokości około 390-430 m n.p.m. wieś leży na granicy Krowiarek w Masywie Śnieżnika (od południa) i Gór Złotych (od północy), w miejscu zwężenia rzeki pomiędzy wzniesieniami Radoszką a Cierniakiem.  Okolice Radochowa są bardzo malownicze i interesująco widokowe.

Historia wsi i dóbr
Pierwsza wzmianka o Radochowie pochodzi z 1362 r. Radochów  był starą wsią położoną w dolinie Białej Lądeckiej  i przy trakcie handlowym ze Śląska do Czech przez Kłodzko (przy tak zwanej Solnej Drodze). Wraz z innymi miejscowościami tworzył zespół osadniczy rozciągający się od Żelazna do Lądka. W 1362 r. wzmiankowano w Radochowie także rycerski dobra. W średniowieczu Radochów musiał być znaną miejscowością, gdyż w 1384 r. był wsią parafialną. W r. 1412 wzmiankowano też tutejsze sędziostwo. W czasie wojen w Radochów bywał niejednokrotnie niszczony i plądrowany. Działo się to też w 1488 r., w czasie tzw. wojny głogowskiej, gdy wojska śląskie z Paczkowa robiły wypady w głąb doliny Białej Lądeckiej, aż do sąsiadujących z Radochowem Trzebieszowic. Także i w 1622 r., gdy hrabstwo poparło króla zimowego Friedrich von Pfalz, wojska saskie splądrowały m.in. Radochów.
W czasach nowożytnych, w XVII i XVIII w., Radochów pozostawał dużą, rolniczą wsią z warstwa 20-38 kmieci. W 2 poł. XVIII w. i w 1 poł. następnego stulecia nadal zachował charakter rolniczy, ale czynni też byli tu liczni rzemieślnicy, w tym rzeźnik.
Działali w Radochowie również zbieracze przędzy i rozwijały się także przemysł młynarski, a obok wsi czynne były kamieniołomy. W 2 poł. XVIII w., po odkryciu Jaskini Radochowskiej wieś nabrała znaczenia miejscowości turystycznej. Działała szkoła katolicka, wzmiankowana po raz pierwszy w 1789 r.
XIX wiek nie przyniósł większych zmian. Radochów zachował charakter rolniczy. Rozwinęły się letniskowe funkcje wsi, m.in. względu na udostępnienie Jaskini Radochowskiej. W 1850 r. powstał koło Radochowa mały, lokalny, maryjny ośrodek pielgrzymkowy. Od 4 ćw. XIX w. Radochów stał się siedziba urzędu gromadzkiego i urzędu stanu cywilnego. Największą liczbę ludności wsi odnotowano w 1864 r. (923 osoby). W 1897 r. Radochów znalazł się na linii kolejowej z Kłodzka do Stronia Śląskiego. We wsi stację zbudowano stację kolejową.  

Zespół kościelny
W 1384 r. Radochów był wsią parafialną. Już w połowie XVI w., w czasie reformacji, tutejszy kościół przejęli protestanci, którzy utrzymali go do r. 1623. Po przejęciu kościoła w Radochowie przez Kościół rzymskokatolicki Radochów wraz z Orłowcem przyłączono (z braku duchownych) do parafii w Trzebieszowicach. Niedługo, bo w r. 1631 lub 1632 obie wsie ponownie wydzielono i przyłączono do parafii w Lądku. W 1631 wzmiankowano wezwanie radochowskiego kościoła (Św. Mikołaja). Zapewnie oddalenie Radochowa od Lądka i wielkość tej miejscowości wpłynęły na osiedlenie w Radochowie w poł. XVII w. wikarego. Z parafią związane były dobra parafialne , wzmiankowane w latach 1631 i 1861 oraz szkoła i plebania wymienione w r. 17789. W XIX w. Radochów zamieszkiwany był głównie przez katolików oraz przez nielicznych ewangelików (8-13). Obecnie Radochów także  jest siedzibą parafii.
Przed 1614 r. radochowski kościół był drewniany. Nowy orientowany, murowany kościół  zbudowany z kamienia polnego został wzniesiony w 1614 r. z inicjatywy właściciela tutejszych dóbr protestanta. Znajduje się na wzniesieniu w centrum wsi, nieopodal zespołu dworskiego. Według zapisu z 1631 r. świątynia ta była zdobiona malowidłami. Wyposażenie stanowiły wówczas ołtarz Św. Mikołaja biskupa, dwa inne ołtarze oraz 3 dzwony. Pod kościołem znajdowała się krypta, użytkowana przez rodziny von Pannwitz (1626) . z tego renesansowego, jednowiekowego kościoła zachowała się do dziś jego bryła. Jej charakterystycznymi elementami są trójboczne zamknięte prezbiterium, szeroka, typowa dla protestanckich, nowożytnych kościołów Ziemi Kłodzkiej nawa, i wieża zachodnia, zwężająca się ku górze, podobnie jak w kościele w Orłowcu. Pod obecnym tynkiem istnieją taż relikty sgraffita. W 18886 r. ten kościół spłonął w wyniku uderzenia weń pioruna. Przy odbudowie zachowano zasadniczo  bryłę kościoła, nadbudowano o jedną kondygnację przybudówkę z zakrystią od południa do nawy oraz wzniesiono nową kruchtę przy północnej elewacji nawy. Malowanym podziałem ramowym i malowanymi opaskami okiennymi ozdobiono elewacje dwukondygnacjowej, nakrytej dachem dwuspadowym przybudówki przy nawie. Elewacje nawy zwieńczono profilowanym gzymsem koronującym, okna ujęto malowanymi opaskami. Narożniki wieży podkreślono malowanymi paskami, a nad oknami w najwyższych kondygnacji wieży umieszczono tarcze zegarowe. Wieżę nakryto hełmem w formie ośmiobocznej iglicy wyprowadzonej z czterospadowego dachu. Wnętrze nawy nakryte zostało drewnianym, otynkowanym sklepieniem  beczkowym na krążynach. W r. 1887 kościół otrzymał organy wykonane przez Luxa z Lądka, a przed 1939 r. – nowe dzwony. Przy kolejnym remoncie świątyni zlikwidowano malowane podziały, opaski, okienne oraz tarcze zegarowe na elewacji wieży.  Uczytelniono kamienny portal zakrystii, niewielki fragment sgraffita oraz płyty nagrobkowe.
Obecnie istnieje, przykościelny, nieużytkowany, mały cmentarz o nieregularnym zarysie jest założeniem starym, wydzielonym murem z kamienia łamanego.

Kaplica na Cierniaku
Kaplica Matki Boskiej Wspomożenia Wiernych znajduje się na północno- wschodnim stoku Cierniaku, na wysokości ok. 530 m n.p.m., wzniesienia sąsiadującego z Radochowem od północy. Kaplica jest bardzo prostym pod względem architektonicznym, drewniano-murowanym budynkiem, w którego bryle widoczna jest wielofazowość budowy.
Lokalny ośrodek pielgrzymkowy na Cierniaku został założony przez właściciela dóbr kmiecych i sołtysa z Radochowa Antona Wachsmanna, człowieka religijnego, który chorował poważnie w 1836 r. w czasie choroby, lub po wyzdrowieniu postanowił należący do niego Cierniaka uczynić miejsce kultu maryjnego. Początkowo wizerunek maryjny umieścił na drzewie, a później- pod skałą przypominającą grotę.
W 1849 r. drugi wizerunek maryjny malowany w Lądku zawiesił Wachsmann w nowej, wzniesionej swoim staraniem murowanej kaplicy. Kaplica ta o charakterze pielgrzymkowym, zwana Maria-Hilf, poświęcona została w 1850 r. Odwiedzana była przez dość licznie przez pielgrzymów, dlatego też pojawiła się potrzeba powiększenia jej. Dokonano tego w 1854 r. i dobudowano wtedy nowy człon z sygnaturką. Od r. 1858 kaplica stała się kaplica mszalną. Główne uroczystości odbywały się 24 maja i 15 sierpnia. Wizerunek maryjny z 1849 r. znajdował się w ołtarzu jeszcze do r. 1925, kiedy to został zastąpiony nowym, malowanym przez malarza z Lądka. Wnętrze kaplicy zdobi polichromia. Na sklepieniu prezbiterium znajdowało się malowidło przedstawiające Koronację Marii, a na gurcie łuku tęczowego wyobrażono postać świętych i putta. W sąsiedztwie kaplicy powstała pustelnia i droga krzyżowa. W 2 poł. XIX w. przekształcono otoczenie kaplicy. Najpierw budowano kamienne schody od drogi z Radochowa ku kaplicy, ze stopniami fundowanymi poprzez osoby prywatne, stowarzyszenia, lub pustelników. Wzdłuż schodów tych, podobnie jak w Wambierzycach wznoszono stacje pierwszej drogi krzyżowej i figury wotywne.
Obecnie z dawnego założenia związanego z ośrodkiem pielgrzymkowym i kalwarią zachowały się kaplica, schody ku niej, droga krzyżowa przy kaplicy, grota lourdzka i nieliczne kapliczki przy schodach oraz żeliwne latarnie.

Zabudowa wsi
Około 1824 r. zróżnicowana i zagęszczona zabudowa wsi była współtworzona także przez okazałe kmiece zagrody czworobok, sytuowane najczęściej w oddaleniu od rzeki. Współcześnie uległa częściowej destrukcji. Zniszczone zostały układy wielu dawnych zagród w czworobok. Obecna zabudowa Radochowa prezentuje się dość skromnie, gdyż brakuje tu okazałych, dwukondygnacyjnych domów kmiecych. Dominują budynki drewniane, drewniano-murowanymi szalowanymi szczytami i murowane, reprezentujące stare budownictwo wiejskie.

Wykaz zabytków architektury i budownictwa:
1 Zespół kościelny
a) kościół parafialny p.w. Św. Mikołaja, ok. 1614,  po 1886
b) mur kościelny  z  bramą, XVII, XVII w.,
c) plebania, 1781, przed 1999,
d) obora w zagrodzie plebańskiej, 1 poł. XIX w.,
e) stodoła w zagrodzie plebańskiej pocz. XX w.
2 Zespół pielgrzymkowy na górze Cierniak
a) kaplica pielgrzymkowa p.w. Matki Bożej Wspomożenia Wiernych, 1849-1854,
b) schody, 2 poł. XIX w.
c)n stacje drogi krzyżowej koniec XIX w.
3 Kapliczki przydrożne
4 Dom mieszkalno-gospodarczy
5 Zespół dworski