Skip to content

Kategorie BIP: GMINA

  1. Home
  2. Strony BIP
  3. SPIS PODMIOTÓW
  4. GMINA

SOŁECTWO SKRZYNKA

SKRZYNKA

Zespół Skrzynczanki ze Skrzynki.jpeg

Sabina Kliber
Sołtys Wsi Skrzynka

Rada Sołecka: Jacek Mróz, Katarzyna Szczepańska-Jastrząb, Janina Ogórek.

Dawne nazwy miejscowości
Heyniczindorf ( 1353, 1384), Heyncindorf (1381, 1385), Heinzendorf ( 1415, 1426, 1458, 1484, 1491, 1495, 1560,1631,1646,1652,1789-1945).

Etymologia nazwy wsi
Historyczna nazwa wsi Heinzendorf powstała prawdopodobnie od skrótu imienia Heinrich, przybierającego formę Heine,Heizn. Obecna nazwa miejscowości jest obca lokalnej tradycji.

Położenie
Skrzynka położona jest u podnóża Gór Złotych, przy lokalnej, ślepo zakończonej drodze łączącej się od wschodu z drogą z Trzebieszowic do Jaszkowej Górnej. Wieś znajduje się w dolinie potoku Skrzynczanki, prawego dopływu Białej Lądeckiej, na wysokości około 380-480 m n.p.m. Górna, wschodnia część wsi wciska się między boczne ramiona Gór Złotych, z Bydlęcą(od północy) i Żurawicem (od południa), a w dolna, południowa partia miejscowości rozlokowana jest w płytszej części Skrzynczanki, bliżej jej ujścia do Białej. Zabudowania wsi skupione są obecnie głównie w dolnej części Skrzynki, a jego górna partia w znacznym stopniu wyludniła się. Miejscowość otaczają głównie użytki rolne, a od wschodu- rozległe lasy regla dolnego, porastające wzniesienia Gór Złotych. Okolice Skrzynki są bardzo malownicze i interesujące widokowo.

Historia wsi i dóbr
Nie można wykluczyć, że Skrzynka mogła być lokowana już w końcu XII w., lub na początku XVI w. w każdym razie powstała przed 1353 r., czego dowodzi pierwsza wzmianka o wsi i o tutejszych dobrach lennych. Już przed 1360 r. Skrzynka była wsią parafialną, a w 1412 r. wzmiankowano tutejsze sędziostwo. W r. 1622, w czasie wojny trzydziestoletniej, gdy hrabstwo poparło króla zimowego Friedricha von Pfalz, wojska śląskie splądrowały m.in. Skrzynkę.
Przed 1623 r. Skrzynka przestała być wsią parafialną, ale w czasach nowożytnych, w XVII i XVIII w., nadal pozostawała stosunkowo dużą, rolniczą wsią z warstwami kmieci (14-17). W 2 poł. XVIII w. i w 1 poł. następnego stulecia miejscowość zachowała charakter rolniczo-rzemieślniczy. Pod koniec XVIII w. znacznie rozwinęły się rzemiosło i w niewielkim stopniu tkactwo. W XIX w. nastąpił dalszy rozwój rzemiosła, a wieś ok. 1820 r. musiała być stosunkowo zamożna, skoro pracował na jej terenie rzeźnik. Około 1845 r. rozwinął się też handel zbożem i żywnością. W XIX stuleciu można też odnotować w Skrzynce rozwój lokalnego przemysłu, młynarstwa, przemysłu drzewnego i wytwórstwa materiałów budowlanych. Od 1858 r. Skrzynka stała się ponownie wsią parafialną. Największą liczbę ludności wsi odnotowano w 1858 r. (651 osób).
Jak już wspomniano, w 1412 r. wzmiankowano w Skrzynce sędziostwo należące wówczas do sędziego Nyitschkego.
Po 1945 r. Skrzynka zastała ponownie zasiedlona. W folwarku założono PGR (obecnie nie istniejące), związane z Kombinatem Rolno-Przemysłowym w Trzebieszowicach. Ze względu na dobre warunki glebowo- klimatyczne i sędziostwo dużych miejscowości wieś zachowała charakter rolniczy. Duża cześć ludności  Skrzynki zajmuje się rolnictwem, a pozostali mieszkańcy wsi zatrudnieni są w okolicznych miejscowościach. Brak podstawowego zaplecza usługowo-handlowego, ale  funkcjonują szkoła i leśniczówka. Dzięki temu wieś nie wyludniła się tak jak inne miejscowości i ma ustabilizowaną sytuację ludnościową. Okolice Skrzynki mają znaczne walory krajobrazowe nie są w pełni wykorzystane. Bardzo wolno odtwarzane są letniskowo-rekreacyjne funkcje Skrzynki.

Kościół i cmentarze
Skrzynka była wsią parafialną już w 1360 r., gdyż wówczas wymieniono po raz pierwszy tutejszego plebana. Już a 1571 r. parafią zarządzali protestanci, dla których pracował początkowo pastor z Radochowa. Później, w latach 1587, 1590  czynni byli w Skrzynce pastorzy tu już mieszkający. Skrzynka pozostała w rekach protestantów do 1623 r. gdy kościół Rzymskokatolicki odzyskał tutejszą świątynię w 1623,  zmianie uległ jej status. Stała się ona kościołem filialnym przyłączonym początkowo do parafii w Lądku, a niedługo potem- do parafii w Trzebieszowicach. W czasach nowożytnych pozostał w lokalnej tradycji jakiś ślad istnienia parafii w Skrzynce, ponieważ w 1789 r. tutejszy kościół nazwano kościołem macierzystym (Mutterkirche). Przynależność kościoła do parafii w Trzebieszowicach trwała do 1857 r., kiedy to dzięki staraniom landgrafini von Fürstenberg ponownie erygowano parafię w Skrzynce. W XIX w./ Skrzynkę zamieszkiwali głównie katolicy. Nieliczni ewangelicy pojawili się we wsi ok. 1845 r. w 1972 r. parafię w skrzynce ponownie zlikwidowano, a tutejszą świątynię ponownie przyłączono jako filialną do parafii w Trzebieszowicach.
Kościół [parafialny w Skrzynce wymieniano w dokumentach z lat 1384 i 1429. W wizytacjach z lat 1560 i 1631 wzmiankowano zachowane do dziś wezwanie kościoła- Św. Bartłomieja nic nie wiadomo o wyglądzie kościoła w XVI i XVII w., a z dokumentów wizytacyjnych wynika jedynie, że w latach 1560 i 1631 znajdowały się w nim dwa ołtarze lub trzy ołtarze oraz trzy dzwony.
Według Zimmermanna obecny, murowany kościół miał być zbudowany przed 1591 r. jeśli tak, to był on zapewne wzniesiony przez protestantów. W 1631 r. stan techniczny kościoła określono jako dobry i wskazano tylko na uszkodzone okna. Sugestię o budowanie renesansowego, murowanego kościoła mogą wspierać następujące cechy architektury obecnej budowli, czyli szerokiej i płytkie prezbiterium, szeroka, krótka nazwa, masywna, krępa wieża i charakterystyczna dwukondygnacjowa przybudówka przy prezbiterium.  Przybudówka ta została w charakterystyczny sposób od wschodu zaokrąglona, a w zaokrągleniu tym pomieszczono schody do loży kolatorskiej na piętrze. Następnie w 1 poł. XVIII w. kościół był barokizowany. Przybudowano wówczas styk prezbiterium i przybudówki z lożą patronacką. Założono nad nim nowy, jednolity dach. Wieża, otrzymała nowy, cebulasty hełm bez prześwitu. Przepruto też nowe otwory, w tym termalne i wykonano bardzo prosty wystrój elewacji założony z podziału ramowego i skromnych obramień okiennych. Ogólnie można tylko stwierdzić, że tak jak w innych kościołach hrabstwa, także kościół w Skrzynce był modernizowany i barokizowany stosownie do potrzeb oraz przy użyciu minimalnych środków finansowych. Również użytkowy charakter miały modernizacje przeprowadzone w XIX w., ograniczające się do dobudowania krucht i przebudowy obudowanych, zewnętrznych schodów. Przebudowy te nie zawarły właściwie charakterystycznej, barokowej bryły kościoła i jego bardzo skromnego, barokowego wystroju elewacji. Współcześnie remontowano kościół w 1984 r. w jego wnętrzu zachowało się wyposażenie z XVII, XVIII i XIX w. w r. 1888 kościół otrzymał nowe organy wykonane przez organmistrza Luxa z Lądka. W 1631 r. wzmiankowano przykościelny cmentarz w Skrzynce otoczony murem. Ten obecnie istniejący, nieużytkowany mały cmentarz założony na planie owalu można uznać niewątpliwie za założenie stare, kształtowane w średniowieczu, lub najpóźniej w czasach nowożytnych. Wydzielony jest kamiennym murem. W odcinku muru cmentarnego wzniesiono niewielką kostnicę z otworem wejściowym o łuku pełnym zwieńczoną profilowanym gzymsem.

Zabudowa wsi
W poł. XVII w. i w 1 poł. następnego stulecia zabudowa wsi była skromna, głównie szerokofrontowa i  znacznie rozrzucona wzdłuż głównej drogi wiejskiej.  W 2 poł. XIX w. pojawiły się nieliczne zagrody czworobok. Zachowana do dziś zabudowa Skrzynki powstała w 2 poł. XIX w i w pierwszych latach XX stulecia. Współcześnie uległa częściowo destrukcji. Dominują skromniejsze, głównie murowane, jednokondygnacyjne budynki mieszkalne i mieszkalno-gospodarcze o prostych bryłach, nakryte dachami dwuspadowymi.
We wsi i w jej najbliższej okolicy zachowały się figury i krzyże przydrożne. Przy jednym z domów stoi kapliczka z cegły słupowa z końca XIX w. natomiast w sąsiedztwie kościoła znajdują się Grupa Ukrzyżowania z 1867 r. z figurami Marii Magdaleny i Św. Jana Nepomucena lub Św. Franciszka Ksawerego, z dwiema kolumnami po bokach, obsadzona dwoma żywotnikami. Pod wyglądem ogólnej kompozycji zbliża się ku krucyfiksom z lat osiemdziesiątych XIX w. znajdującym się w Raszkowie (Gm. Radków). Ponadto zachowała się we wsi: figura Św. Jana Nepomucena (Społ.. XIX w.). przed remizą strażacką pozostały relikty pomnika żołnierzy poległych na pierwszej wojnie światowej.  

Wykaz zabytków architektonicznych i budownictwa:
1 Zespół kościelny
a) kościół filialny p.w. Św. Bartłomieja, przed 1591, 1 poł. XVIII w., 2 poł. XIX w.,
b) mur cmentarny z bramą, koniec XVIII w.
2 Folwark, XIX w., XX w.,
3 Domy mieszkalne  koniec XIX w., pocz. XX,
4 Zespół mieszkalno-gospodarczy, pocz. XX w.
5 Leśniczówka, ok. 1920-1930.

      

SOŁECTWO RADOCHÓW

RADOCHÓW

Helena Gawron
Sołtys Wsi Radochów

Rada Sołecka: Olaf Gawron, Marta Sulińska, Agnieszka Rygielska, Grzegorz Bitner.

Dawne nazwy miejscowości
Rycharczdorf (1362), Reyersdorff (1412,1415,1420), Reyersdorf (1415,1571,1631,1765-1945).

 

Etymologia nazwy wsi
Najstarsza, patronimiczna wersja nazwy wsi została utworzona zapewne od imienia Richard i oznaczała wieś Richarda, jej właściciela i założyciela. W wyniku zniekształceń tej nazwy powstała druga, nowsza jej wersja Reyerstorf. Obecna nazwa miejscowości jest obca lokalnej tradycji.
Radochów położony jest przy głównej drodze z Kłodzka do Lądka, w środkowej części doliny Białej Lądeckiej, na wysokości około 390-430 m n.p.m. wieś leży na granicy Krowiarek w Masywie Śnieżnika (od południa) i Gór Złotych (od północy), w miejscu zwężenia rzeki pomiędzy wzniesieniami Radoszką a Cierniakiem.  Okolice Radochowa są bardzo malownicze i interesująco widokowe.


Historia wsi i dóbr
Pierwsza wzmianka o Radochowie pochodzi z 1362 r. Radochów  był starą wsią położoną w dolinie Białej Lądeckiej  i przy trakcie handlowym ze Śląska do Czech przez Kłodzko (przy tak zwanej Solnej Drodze). Wraz z innymi miejscowościami tworzył zespół osadniczy rozciągający się od Żelazna do Lądka. W 1362 r. wzmiankowano w Radochowie także rycerski dobra. W średniowieczu Radochów musiał być znaną miejscowością, gdyż w 1384 r. był wsią parafialną. W r. 1412 wzmiankowano też tutejsze sędziostwo. W czasie wojen w Radochów bywał niejednokrotnie niszczony i plądrowany. Działo się to też w 1488 r., w czasie tzw. wojny głogowskiej, gdy wojska śląskie z Paczkowa robiły wypady w głąb doliny Białej Lądeckiej, aż do sąsiadujących z Radochowem Trzebieszowic. Także i w 1622 r., gdy hrabstwo poparło króla zimowego Friedrich von Pfalz, wojska saskie splądrowały m.in. Radochów.
W czasach nowożytnych, w XVII i XVIII w., Radochów pozostawał dużą, rolniczą wsią z warstwa 20-38 kmieci. W 2 poł. XVIII w. i w 1 poł. następnego stulecia nadal zachował charakter rolniczy, ale czynni też byli tu liczni rzemieślnicy, w tym rzeźnik.
Działali w Radochowie również zbieracze przędzy i rozwijały się także przemysł młynarski, a obok wsi czynne były kamieniołomy. W 2 poł. XVIII w., po odkryciu Jaskini Radochowskiej wieś nabrała znaczenia miejscowości turystycznej. Działała szkoła katolicka, wzmiankowana po raz pierwszy w 1789 r.
XIX wiek nie przyniósł większych zmian. Radochów zachował charakter rolniczy. Rozwinęły się letniskowe funkcje wsi, m.in. względu na udostępnienie Jaskini Radochowskiej. W 1850 r. powstał koło Radochowa mały, lokalny, maryjny ośrodek pielgrzymkowy. Od 4 ćw. XIX w. Radochów stał się siedziba urzędu gromadzkiego i urzędu stanu cywilnego. Największą liczbę ludności wsi odnotowano w 1864 r. (923 osoby). W 1897 r. Radochów znalazł się na linii kolejowej z Kłodzka do Stronia Śląskiego. We wsi stację zbudowano stację kolejową.  

Kosciol .sw Mikolaja w Radochowie.jpeg

Zespół kościelny
W 1384 r. Radochów był wsią parafialną. Już w połowie XVI w., w czasie reformacji, tutejszy kościół przejęli protestanci, którzy utrzymali go do r. 1623. Po przejęciu kościoła w Radochowie przez Kościół rzymskokatolicki Radochów wraz z Orłowcem przyłączono (z braku duchownych) do parafii w Trzebieszowicach. Niedługo, bo w r. 1631 lub 1632 obie wsie ponownie wydzielono i przyłączono do parafii w Lądku. W 1631 wzmiankowano wezwanie radochowskiego kościoła (Św. Mikołaja). Zapewnie oddalenie Radochowa od Lądka i wielkość tej miejscowości wpłynęły na osiedlenie w Radochowie w poł. XVII w. wikarego. Z parafią związane były dobra parafialne , wzmiankowane w latach 1631 i 1861 oraz szkoła i plebania wymienione w r. 17789. W XIX w. Radochów zamieszkiwany był głównie przez katolików oraz przez nielicznych ewangelików (8-13). Obecnie Radochów także  jest siedzibą parafii.
Przed 1614 r. radochowski kościół był drewniany. Nowy orientowany, murowany kościół  zbudowany z kamienia polnego został wzniesiony w 1614 r. z inicjatywy właściciela tutejszych dóbr protestanta. Znajduje się na wzniesieniu w centrum wsi, nieopodal zespołu dworskiego. Według zapisu z 1631 r. świątynia ta była zdobiona malowidłami. Wyposażenie stanowiły wówczas ołtarz Św. Mikołaja biskupa, dwa inne ołtarze oraz 3 dzwony. Pod kościołem znajdowała się krypta, użytkowana przez rodziny von Pannwitz (1626) . z tego renesansowego, jednowiekowego kościoła zachowała się do dziś jego bryła. Jej charakterystycznymi elementami są trójboczne zamknięte prezbiterium, szeroka, typowa dla protestanckich, nowożytnych kościołów Ziemi Kłodzkiej nawa, i wieża zachodnia, zwężająca się ku górze, podobnie jak w kościele w Orłowcu. Pod obecnym tynkiem istnieją taż relikty sgraffita. W 18886 r. ten kościół spłonął w wyniku uderzenia weń pioruna. Przy odbudowie zachowano zasadniczo  bryłę kościoła, nadbudowano o jedną kondygnację przybudówkę z zakrystią od południa do nawy oraz wzniesiono nową kruchtę przy północnej elewacji nawy. Malowanym podziałem ramowym i malowanymi opaskami okiennymi ozdobiono elewacje dwukondygnacjowej, nakrytej dachem dwuspadowym przybudówki przy nawie. Elewacje nawy zwieńczono profilowanym gzymsem koronującym, okna ujęto malowanymi opaskami. Narożniki wieży podkreślono malowanymi paskami, a nad oknami w najwyższych kondygnacji wieży umieszczono tarcze zegarowe. Wieżę nakryto hełmem w formie ośmiobocznej iglicy wyprowadzonej z czterospadowego dachu. Wnętrze nawy nakryte zostało drewnianym, otynkowanym sklepieniem  beczkowym na krążynach. W r. 1887 kościół otrzymał organy wykonane przez Luxa z Lądka, a przed 1939 r. – nowe dzwony. Przy kolejnym remoncie świątyni zlikwidowano malowane podziały, opaski, okienne oraz tarcze zegarowe na elewacji wieży.  Uczytelniono kamienny portal zakrystii, niewielki fragment sgraffita oraz płyty nagrobkowe.
Obecnie istnieje, przykościelny, nieużytkowany, mały cmentarz o nieregularnym zarysie jest założeniem starym, wydzielonym murem z kamienia łamanego.

kosciolek.jpeg

Kaplica na Cierniaku
Kaplica Matki Boskiej Wspomożenia Wiernych znajduje się na północno- wschodnim stoku Cierniaku, na wysokości ok. 530 m n.p.m., wzniesienia sąsiadującego z Radochowem od północy. Kaplica jest bardzo prostym pod względem architektonicznym, drewniano-murowanym budynkiem, w którego bryle widoczna jest wielofazowość budowy.
Lokalny ośrodek pielgrzymkowy na Cierniaku został założony przez właściciela dóbr kmiecych i sołtysa z Radochowa Antona Wachsmanna, człowieka religijnego, który chorował poważnie w 1836 r. w czasie choroby, lub po wyzdrowieniu postanowił należący do niego Cierniaka uczynić miejsce kultu maryjnego. Początkowo wizerunek maryjny umieścił na drzewie, a później- pod skałą przypominającą grotę.
W 1849 r. drugi wizerunek maryjny malowany w Lądku zawiesił Wachsmann w nowej, wzniesionej swoim staraniem murowanej kaplicy. Kaplica ta o charakterze pielgrzymkowym, zwana Maria-Hilf, poświęcona została w 1850 r. Odwiedzana była przez dość licznie przez pielgrzymów, dlatego też pojawiła się potrzeba powiększenia jej. Dokonano tego w 1854 r. i dobudowano wtedy nowy człon z sygnaturką. Od r. 1858 kaplica stała się kaplica mszalną. Główne uroczystości odbywały się 24 maja i 15 sierpnia. Wizerunek maryjny z 1849 r. znajdował się w ołtarzu jeszcze do r. 1925, kiedy to został zastąpiony nowym, malowanym przez malarza z Lądka. Wnętrze kaplicy zdobi polichromia. Na sklepieniu prezbiterium znajdowało się malowidło przedstawiające Koronację Marii, a na gurcie łuku tęczowego wyobrażono postać świętych i putta. W sąsiedztwie kaplicy powstała pustelnia i droga krzyżowa. W 2 poł. XIX w. przekształcono otoczenie kaplicy. Najpierw budowano kamienne schody od drogi z Radochowa ku kaplicy, ze stopniami fundowanymi poprzez osoby prywatne, stowarzyszenia, lub pustelników. Wzdłuż schodów tych, podobnie jak w Wambierzycach wznoszono stacje pierwszej drogi krzyżowej i figury wotywne.
Obecnie z dawnego założenia związanego z ośrodkiem pielgrzymkowym i kalwarią zachowały się kaplica, schody ku niej, droga krzyżowa przy kaplicy, grota lourdzka i nieliczne kapliczki przy schodach oraz żeliwne latarnie.

wnetrze santuarium.jpeg
Brat Elizeusz, opiekun sanktuarium.jpeg

Zabudowa wsi
Około 1824 r. zróżnicowana i zagęszczona zabudowa wsi była współtworzona także przez okazałe kmiece zagrody czworobok, sytuowane najczęściej w oddaleniu od rzeki. Współcześnie uległa częściowej destrukcji. Zniszczone zostały układy wielu dawnych zagród w czworobok. Obecna zabudowa Radochowa prezentuje się dość skromnie, gdyż brakuje tu okazałych, dwukondygnacyjnych domów kmiecych. Dominują budynki drewniane, drewniano-murowanymi szalowanymi szczytami i murowane, reprezentujące stare budownictwo wiejskie.

Wykaz zabytków architektury i budownictwa:
1 Zespół kościelny
a) kościół parafialny p.w. Św. Mikołaja, ok. 1614,  po 1886
b) mur kościelny  z  bramą, XVII, XVII w.,
c) plebania, 1781, przed 1999,
d) obora w zagrodzie plebańskiej, 1 poł. XIX w.,
e) stodoła w zagrodzie plebańskiej pocz. XX w.
2 Zespół pielgrzymkowy na górze Cierniak
a) kaplica pielgrzymkowa p.w. Matki Bożej Wspomożenia Wiernych, 1849-1854,
b) schody, 2 poł. XIX w.
c)n stacje drogi krzyżowej koniec XIX w.
3 Kapliczki przydrożne
4 Dom mieszkalno-gospodarczy
5 Zespół dworski

SOŁECTWO ORŁOWIEC

ORŁOWIEC

Anna Zatoka
Sołtys Wsi Orłowiec

Rada Sołecka: Helena Ciesielska, Irena Dembna, Marzena Formowicz, Stanisław Terepka, Krystyna Zawadzka.

Dawne nazwy miejscowości

Schonaw ( 1352,1356,1357,1375, 1497,1569), Schonaw (1631,1632), Mittschone (1661), Schonau bei Landeck (1830)

Etymologia nazwy wsi
Dawna, topograficzna nazwa wsi Schonaw, Schinau utworzona została od niemieckich słów ouwe, Aue (łąka) oraz schon (piękny, piękna), w związku z czym można ją przetłumaczyć jako „piękna łąka”. Obecna nazwa wsi- Orłowiec, jest obca lokalnej tradycji. Powstała zapewne od nazwiska dr M.Orłowicza, w uznaniu jego zasług.

Orłowiec położony jest przy lokalnej drodze Przełęczy Różaniec w Górach Złotych łączącej się drogą z Lądka do Złotego Stoku. Wieś znajduje się w dolinie Orliczki, prawego dopływu Białej Lądeckiej, na wysokości około 450-550 m n.p.m. Orlowiec otaczają najwyższe szczyty północnej części Gór Złotych, takie jak: Jawornik Mały, Jawornik Wielki (od północnego zachodu), Dworska Kipa i Rasztowiec (od południa), Orłówka i Krowia Góra Mała (od wschodu). Dno doliny Orliczki zajmuje siedlisko wsi niewielkie użytki rolne, a stoki wzniesień porośnięte są lasami regla dolnego. Orłowiec znajduje się w granicach Śnieżnickiego Parku Krajobrazowego. Okolice Orłowca są bardzo malownicze i interesujące widokowo.

Historia wsi i dóbr
Podobnie jak większość wsi w okolicach Lądka także Orłowiec został założony na prawie niemieckim przed polowa XIV w. Pierwsza o nim wzmianka pochodzi z 1346 r., kiedy to wzmiankowano tutejsze dobra lenne, należące wówczas, a także później do większych kompleksów włości. W r. 1357 były one opuszczone, co tez może dowodzić, że już w średniowieczu  osadnictwo w dolinie Orliczki w Górach Złotych przeżywało trudności, związane zapewne z warunkami bytowymi. To właśnie lub może też wojny husyckie, a następnie wojna króla węgierskiego Macieja Korwina i króla czeskiego Jerzego z Podiebradu spowodowały opuszczenie  Orłowca przez jego mieszkańców. Na fali nowych akcji osadniczych, w 1539 r. założono także ponownie Orłowiec, jako wieś kmiecą. Przed 1631 r. wieś  ta należała do parafii w Radochowie, a w 1 ćw. XVII w. Protestanci zbudowali w Orłowcu kościół. W połowie XVIII w. przebiegała przez wieś droga z Lądka przez Przełęcz Różaniec w Górach Złotych do wsi Bila Voda na Morawach, rozwidlająca się dalej ku Złotemu Stokowi na Śląsku u okrężnie- ku Javornikowi na Morawach.
W czasach nowożytnych, w XVII i XVIII w. Orłowiec był średniej wielkości rolnicza miejscowością z warstwa kmieci (ok. 18-26). W 2 poł XVIII w. i 1 w poł. Następnego stulecia wieś zachowała charakter rolniczy, a rzemiosło, w tym tkactwo reprezentowane było bardzo skromnie. Nie rozwinął się też lokalny przemysł. Szkołę katolicką wzmiankowano po raz pierwszy w 1789 r., wolne dobra sędziowskie- w 1830 r. W r. 1861miały już one status dziedzicznego sołectwa. W XIX w. rozwinęły się nieco w Orłowcu lokalny przemysł, rzemiosło i handel. Wieś pozostawała  średniej wielkości miejscowością, w której największą liczbę ludności odnotowano w 1867 r. (588 osób). W 2 poł XIX w. Orłowiec stał się wsią turystyczną, gdyż wiodły przezeń szlaki na Wielki Jawornik w Górach Złotych i na Przełęcz Różaniec. W okresie międzywojennym wzniesiono w Orłowcu budynek straży granicznej. Po 1945 r. Orłowiec został ponownie zasiedlony ,ale tylko częściowo. Trudne warunki glebowo- klimatyczne i likwidacja powiązań ekonomicznych z Morawami powodowały systematyczne wyludnianie się wsi. Proces ten powstrzymywało jedynie wynikające z sąsiedztwa Lądka i Złotego Stoku zachowanie turystycznych funkcji Orłowca. Obecnie Orłowiec ma ustabilizowaną ,choć na niskim poziomie, sytuację ludnościowa i charakter rolniczo-turystyczny. Część ludności Orłowca zajmuje się rolnictwem, a pozostali mieszkańcy wsi zatrudnieni są w Lądku, w okolicznych miejscowościach oraz w kamieniołomach i lasach. Funkcjonuje parę ośrodków wypoczynkowych. Najbardziej rozwijane są letniskowe funkcje Orłowca, który posiada znaczne walory krajobrazowe i wypoczynkowe. Szkoła w Orłowcu funkcjonowała już przed 1789 r.
Kościół i cmentarz
Przynależność parafialna Orłowca zmieniała się wielokrotnie. Około 1560 r. Należała on do parafii w Radochowie. Przed r. 1631 wraz z kaplicą większą (capella major), a później kościołem filialnym p.w. Św. Sebastiana włączony został wraz z Radochowem do parafii w Trzebieszowicach. W końcu przyłączono Orłowiec do parafii w Lądku. Natomiast w latach 1679-1945 wieś znajdowała się w obrębie parafii w Radochowie. Wieś zamieszkiwali głównie katolicy oraz w 2 poł. XIX w. nieliczni ewangelicy. Obecnie Orłowiec należy nadal do parafii w Radochowie. Murowany kościół w Orłowcu został zbudowany przez protestantów.

Kościół w Orłowcu wzniesiono jako nieorientowany, jednoprzestrzenny wieżą, czyli na wzór kościoła katolickiego. Architektura kościoła prezentowała się  dość skromnie, a nawet wykazywała zależność od budownictwa drewnianego. Zależność ta wyraziła się najbardziej w kształcie masywnej wieży, której dwie dolne kondygnacje rozszerzały się ku dołowi. Głównym elementem zdobniczym elewacji kościoła była kamieniarka i sgraffito. Renesansowa kamieniarka zachowała się do dziś w niewielkim stopniu i reprezentowana przez kamienne obramienia okienne ze sfazowanym narożem  ujmującym półkoliście zamknięte okna czwartej, najwyższej kondygnacji wieży. W 1 ćw. XVII w. częstym stosownym rozwiązaniem było pokrywanie całych płaszczyzn elewacji sgraffitem, rodzajem dekoracyjnego malarstwa ściennego. Sgraffito na elewacji kościoła w Orłowcu tworzą pasy przedstawionych graficznie prostokątnych pseudociosów z zaznaczonymi centralnie lustrami. Rysunek ciosów przypominał bonie diamentowe ze szlifem z fasetą.
Renesansowy kościół został zbarokizowany w XVIII w, pozbawiono wystrój elewacji detalu architektonicznego o wyraźnych cechach stylowych. Wykorzystano obiegowy typ przestrzennego salowego kościoła z prezbiterium i nawą nakrytymi jednym dachem. Dostawiono do prezbiterium dwukondygnacjową przybudówkę z zakrystią i lożą patronacką, a we wnętrze nawy wbudowano drewniane empory. Przebudowano i podwyższono prezbiterium zespalając je przestrzennie z przybudówką z lożą patronacką oraz zmieniono wykrój okien nawy. Zatynkowano sgraffito, a elewacje wieży rozczłonkowano podziałem ramowym, zwieńczono profilowanym gzymsem i nakryto cebulastym hełmem. Pozostałe elewacje nie otrzymały podziału ramowego wykonanego w tynku, i rozczłonkowano je tylko malowanym podziałem ramowym, jak obecnie, akcentującym jedynie narożniki prezbiterium, nawy i przybudówki. Zwieńczono też drewnianymi gzymsami koronującymi. Okna nie otrzymały tynkowanych obramień, a jedynie zewnętrzny portal nawy ujęto prostym, kamiennym obramowaniem. Jedynie bryła zmodernizowanego kościoła i zarys okien świadczą o przeprowadzeniu przebudowy już w XVIII w. W XIX w. dobudowano do północno-wschodniej elewacji nawy prostokątną kruchtę nakrytą dachem pulpitowym i wzniesiono z kamienia oraz cegły w bardzo prymitywny sposób.
Skromne wyposażenie kościoła utrzymane w stylu późnego baroku z elementami neoklasycyzmu, przypisywane Michaelowi Ingnatzowi Klahrowi młodszemu pochodzi z lat ok. 1770-1780.
Kościół znajduje się na  obecnie nieużytkowym, małym cmentarzu założonym na planie wydłużonego prostokąta z zaokrąglonymi narożnikami, otoczonym kamiennym murem. Brak starych nagrobków.
W południowo-zachodnim odcinku muru umieszczono bramę oraz sąsiadującą z nią kostnicę. Bardzo prosta brama w formie odcinka muru ze zwieńczeniem wykreślonym linią wklęsło wypukłą zbudowana została a 2 poł. XVIII w. lub w 1 ćw. następnego wieku w stylu dojrzałego baroku. We, wsi w sąsiedztwie z kościoła, zachował się krucyfiks z 1 poł. XIX w.(tu coś o tym krucyfiksie by się przydało)

Zabudowa wsi
W 1 poł. XIX stulecia zabudowa wsi była stosunkowo rzadka, ale występowały też nieliczne, okazałe kmiece zagrody w czworobok. W końcu XIX w. wzrosła liczba zagród czworobok, z których część sytuowana była na stokach wzniesień. W XIX w. dominowały skromniejsze budynki mieszkalno-gospodarcze. Zachowana do dziś zabudowa wsi powstała w XIX w. i w pierwszych latach XX stulecia. Współcześnie uległa częściowej destrukcji. Obecna zabudowa wsi prezentuje się bardzo skromnie i złożona jest z budynków drewniano-murowanych. Część z nich przystosowanych jest na domy letniskowe.

Wykaz zabytków architektury i budownictwa:
1 Zespół kościelny
a) kościół filialny p.w.Św. Sebastiana, 1 ćw. XVII w., XVIII w., XX w.,
b) Kostunica lub kaplica cmentarna, XVIII w.
c) mur cmentarny, XVIII w., XX w.
2 Zespół dworski
a)dwór XVI/XVIII,
b) oficyna mieszkalno-gospodarcza, XVIII w., ok. 1910
c) budynek bramny, VXIII/XIX w., koniec XIX w.
d) obora, koniec XIX w.
3 Szkoła, XIX/XX w.
4 Budynek straży Granicznej  I i II, ok. 1920
5 Dom mieszkalno-gospodarczy, 1 poł. XIX w., koniec XIX w.

SOŁECTWO LUTYNIA

LUTYNIA

Mariusz Gąsiorek
Sołtys Wsi Lutynia

Rada Sołecka: Anna Durczok, Karolina Gröger, Piotr Karwat

Dawne nazwy miejscowości
Leutein ( 1487,1494, 1500,1534,1560), Leutten (1571,1631), Leuthen (1346, 1640, 1715- 1945) Nazwa wsi Leuthen miała charakter topograficzny. Badacze przypuszczali, że mogła ona być pochodzenia słowackiego, gdyż miała końcówkę –in. Wywodzono ją też od niemieckiego słowa lut wiążącego się ze średniogórnoniemieckim słowem lite, oznaczającym górskie dobro, lenno. Inna sugestia, to powiązanie nazwy wsi ze słowem Leite, rozumianym jako stok górski. Obecnie nazwa miejscowości nawiązuje do lokalnej tradycji.

Układ przestrzenny wsi
Wieś znajduje się w Górach Złotych, w wąskiej dolinie Lutego Potoku, prawego dopływu Białej Lądeckiej, na wysokości około 520-580 m n.p.m. Dolina Lutego Potoku wydzielona jest od północnego zachodu i zachodu górami Małą Borówkową, Strzybnikiem i Chłopską Kopą, a od południowego wschodu i wschodu Szwedzkimi Szańcami, Maselnicą i Przełęczą Lądecką. Miejscowość otaczają głównie łąki, a dalej lasy regla dolnego. Okolice Lutyni są bardzo malownicze i interesujące widokowo. Lutynia położona jest przy lokalnej drodze połączonej z gruntowymi drogami leśnymi na stokach gór otaczających wieś.

Historia wsi i dóbr
Według lokalnej tradycji wieś miała być założona przed r. 1300., jednak pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1346 r. Wówczas Lutynia należała do dóbr karpieńskich. Dobro sędziowskie wzmiankowano w 1412 r., a w latach ok. 1487-1495 Lutynia była lennem szlacheckim. W latach nowożytnych, około 1524, 1559 r. próbowano w okolicy wsi prowadzić wydobycie rudy żelaza, ołowiu i srebra(szybko jednak wydobycie zarzucono). W  latach 1660 -1667 nadal istniały we wsi wolne dobra sędziowskie, które należały wówczas do Georga Barischa. Do 1684 r. Lutynia pozostawała wsie kameralną, a później, do 1736 r. znalazła się w posiadaniu szlachty. Od 1736 r. należała do dóbr kameralnych Lądka i wchodziła w skład parafii w Lądku.
W XVII i XVIII w., Lutynia była niewielką rolniczą wsią z warstwą kmieci (ok.13). W 2 połowie XVIII w. i w 1 połowie następnego stulecia nadal zachowywała charakter rolniczy, a rzemiosło reprezentowane było bardzo skromnie. Nie rozwinął się też lokalny przemysł za wyjątkiem górnictwa. Przed 1786 r. miejscowość otrzymała kaplicę modlitewną, a w 1830 r. odnotowano tu szkołę.
Do połowy XIX stulecia Lutynia składała się z dwóch części, kameralnej, należącej do miasta Lądka i z części zawierającej dobra sędziowskie. Po połowie tego stulecia została scalona i po przeprowadzeniu regulacji stosunków społeczno-ekonomicznych stała się niezależną gminą wiejską. Lutynia mimo sprzyjających warunków w XIX w. nie rozwinęła się, ale stała się obok swego przysiółku Ułęże wsią turystyczną, związaną z Lądkiem. W sąsiedztwie znajdowały się miejsca widokowe oraz interesujące formy skalne, m.in. bazaltowe, jak np. Czarne Urwisko, czy Twierdza oraz Leśna Brama i Skalny Wąwóz. Turystyczne funkcje  wsi sprzyjały utrzymaniu się liczby ludności na dość ustabilizowanym poziomie. W 1908 r. zamieszkiwało Lutynie 248 osób, najwięcej w porównaniu z innymi latami. W okresie międzywojennym, ok. 1924/1925 Lutynia należała do niewielkich rolniczych miejscowości ze słabo rozwiniętym rzemiosłem.
Jak już wspominano, w 1412 r. wzmiankowano w Lutyni sędziostwo nie jest w pełni jasne, gdzie ono się znajdowało we wsi, czy też w przysiółku Ułęże, trudno obecnie rozstrzygnąć ten problem. Zdarzało się, że sytuowano sędziostwo poza siedliskami wsi, ale w sytuacji, gdy zakładano, że rozwiną się przy nich nowe osady. Około 1789 r. skład dóbr sędziowskich podlegających jurysdykcji magistratu Lądka wchodziły m.in. folwark sędziowski, młyn i dwie parcele.
Po 1945 r. Lutynia została ponownie zasiedlona. Jednak ze względu na złe warunki glebowo-klimatyczne i trudności komunikacyjne zaczęła się wyludniać. Wieś ma walory turystyczne, w związku z czym rozwijają  się powoli turystyczno-letniskowe funkcje wsi. Na obszarze dawnej kolonii Bergschossel, gdzie później znajdowała się placówka Straży Granicznej powstał ośrodek „Lech i Czech”.

Kościół p.w. św. Jana Nepomucena
Przez długi czas we wsi nie było budynku sakralnego, który wzniesiono dopiero przed 1786 r. Miał on początkowo status kaplicy modlitewnej (ok. 1789), a później kaplicy mszalnej (ok.1845). Obecnie jest to kościół filialny p.w. św. Jana Nepomucena, związany z Lądecka parafią.
Istniejąca dziś murowana budowla, usytuowana na stromym stoku wzniesienia w centrum wsi została zbudowana w 1799 r. w stylu późnego baroku. Otrzymała charakter małego, bezwieżowego,  salowego, wiejskiego kościoła. Wzniesiono ją przy wykorzystaniu tradycyjnego i najprostszego typu przestrzennego i maksymalnie uproszczonych form wystroju elewacji. Kaplicę zbudowano na rzucie prostokąta z półkuliście zamkniętym prezbiterium i nakryto jednym dachem z sygnaturką  z hełmem z prześwitem. Elewację ożywiono parami lizen. Fasadę kaplicy zwieńczono trójkątnym szczytem o lekko wklęsłych spływach (bez wolut) ozdobiona została kamiennym portalem i flankującymi go drewnianymi rzeźbami, obecnie zaginionymi. Zdobiona też była w przeszłości kamieniarką i nawet rzeźbą figuralną, co w przypadku kościołów wiejskich było raczej rzadkością. Kaplicy nie towarzyszy cmentarz.

 

Wykaz niektórych zabytków architektonicznych:

  • Kościół filialny p.w. Św. Jana Nepomucena, 1799
  • Kapliczka na północnym krańcu wsi, XVII w.
  • Budynek mieszkalno-gospodarczy nr. 3, koniec XIX w.
  • Dom mieszkalno-gospodarczy nr. 8, koniec XIX w.
  • Budynek administracyjno-socjalny (w kamieniołomie), pocz. XX w.
  • Dom mieszkalny z bramą nr. 11, koniec XIX w.
  • Budynek – ujęcie wody, 1906.   

SOŁECTWO KONRADÓW

KONRADÓW

Wanda Łętkowska
Sołtys Wsi Konradów

Rada Sołecka: Jolanta Barańska, Edmund Domański, Stefania Formowicz, Robert Koskin, Marek Strojecki.

KONRADÓW

Dawne nazwy miejscowości
Konradiswalde (1416 r.), Konradswalde (1469 r.,1476 r., 1631r., ok. 1800 – 1945 r.) Nazwa wsi utworzona została zapewne od niemieckiego imienia “Konrad” i słowa “Wald” (las). Prawdopodobnie odnosiła się do osoby właściciela lasu. Obecna nazwa miejscowości nawiązuje do lokalnej tradycji.

Historia wsi i dóbr
Pierwsza wzmianka o Konradowie, wsi założonej na żyznych gruntach, pochodzi z 1346 r. Wówczas miejscowość ta należała do dóbr karpieńskich i funkcjonowała według zasad prawa niemieckiego. Już w 1366 r. Konradów był wsią parafialną, a w 1416 r. wzmiankowano tu sędziostwo, które niewątpliwie powstało znacznie wcześniej.

W 2 połowie XVI w. i w 1 ćw. XVII stulecia, w czasie niepokojów religijnych związanych z reformacją, Konradów tracił okresowo status wsi parafialnej i dołączany był do parafii w Nowym Waliszowie. W dobie wojny trzydziestoletniej wieś znacznie zubożała, głównie ze względu na zniszczenia, kontrybucje i zarazy. W 1684 r. została sprzedana przez cesarską komisję alienacyjną, i stała się własnością szlachecką, a w 1686 r. w ręce szlachty przeszło też sędziostwo.
Dzięki temu, że Konradów założono na żyznych glebach stał się on w czasach nowożytnych dużą, rolniczą wsią z dość liczną warstwą kmieci (ok. 30 – 40).W późniejszym okresie nastąpił też rozwój rzemiosła np. piekarstwo, piernikarstwo, i rzeźnictwo, a także w niewielkim stopniu tkactwo oraz wytwórstwo przędzy. Rozwijał się też lokalny przemysł drzewny, młynarski i propinacyjny, a także handel, w tym handel zbożem. Dowodziło to niewątpliwie, że  Konradów był w tym czasie zamożną wsią.
Działała tu szkoła katolicka, wzmiankowana po raz pierwszy w 1789 r. Do poł. XIX w. Konradów podzielny był na dwie części, dominialną obejmującą większą część wsi i drugą z sędziostwem, mniejszą a w 2 połowie XIX w. został scalony. W XIX stuleciu nadal pozostawał dużą miejscowością, w związku z czym po 1885 r. stał się siedzibą urzędu stanu cywilnego. Największą liczbę ludności wsi odnotowano w 1857 r. (900 osób). W 2 połowie XIX w. wieś znalazła się na trasach turystycznych z Lądka na Przełęcz Puchaczówkę i Śnieżnik. Miała również charakter letniskowy.

Po 1945 r. Konradów został ponownie zasiedlony. Ze względu na dobre warunki glebowo-klimatyczne zachował charakter rolniczy. W latach siedemdziesiątych ulokowano w folwarku gospodarstwo rolne wchodzące w skład Agrokompleksu „Sudety”, a po jego rozwiązaniu – PGR. Okresowo działała we wsi stacja turystyczna prowadzona przez PGT „Śnieżnik”. We wsi miała zostać utworzony duży ośrodek wczasowy, lecz koncepcja ta nie została zrealizowana. Obecnie znajduje się tu kilka gospodarstw agroturystycznych. Konradów nie wyludnił się jak inne wsie w okolicy i ma ustabilizowaną sytuację ludnościową. Część ludności zajmuje się nadal rolnictwem.

Kościół  p.w. Podwyższenia Krzyża Św.
W Konradowie już wcześnie, bo w 1366 r. znajdował się kościół administrowany przez plebana. W 2 połowie XIV w. i w 1 ćw. XV w. prawo patronatu nad kościołem mieli właściciele państewka karpieńskiego, a w ich imieniu – burgrafowie zamku. Z zapisów z lat 1366-1558 wynika, że Konradów pozostał wsią parafialną.
Kościół w Konradowie  wzmiankowano w latach 1404 , 1416,1476. W 1560 r. i w późniejszych czasach nosił on wezwanie Św. Krzyża, a w okresie międzywojennym – Podniesienia Krzyża Św. W 1560 r. znajdowały się w nim dwa ołtarze i trzy dzwony. Kolejny kościół zbudowali protestanci w r. 1591. Przed 1631 r. został on odnowiony i zawierał wówczas trzy ołtarze, w tym ołtarz Św. Krzyża. Kościół był wówczas budynkiem murowanym, małym, ciasnym, bezwieżowym z sygnaturką dachu. Prezbiterium było sklepione, a  nawę nakrywał drewniany strop. W XVII stuleciu zmieniono wystrój i wyposażenie kościoła. Obecnie, orientalny kościół, usytuowany na wzniesieniu budowano w dwóch etapach: w 1786 r. (wieża) i w latach 1804 -1806 (prezbiterium, nawa, przybudowa przy prezbiterium). Mimo tylu lat, które rozdzielały obie fazy budowlane nowy kościół utrzymany został w jednym stylu – późnego baroku, Wzniesiona w 1786 r. bardzo prosta formalnie i masywna wieża, zbudowana z kamienia łamanego, zwieńczona gzymsem i nakryta hełmem z latarnią. otrzymała kamienny portal z koszową archiwoltą z datą 1786 w kluczu. W charakterystycznym dla późnego baroku sposób zamknięto półkoliście prezbiterium i połączono je z jednoprzestrzenną nawą nakrytą dachem dwuspadowym. Zgodnie z panującym zwyczajem dobudowano do prezbiterium dwukondygnacyjną przybudówkę z lożą patronacką na piętrze. Bardzo oszczędna artykulacja elewacji złożona z lizen i gzymsu koronującego otrzymała uproszczone i usztywnione formy. Prezbiterium nakryto półkopulastym sklepieniem, a nawę -sufitem z fasadą. W 3 ćw.  XIX w. przebudowano górną kondygnację przybudówki  przy prezbiterium nadając jej obecny kształt. Wzniesiono też przy południowej elewacji nawy nową kruchtę w stylu łączącym elementy stylu arkadowego i budownictwa celnego.
Przykościelny, nieużytkowany obecnie mały cmentarz założony na planie owalu jest założeniem starym, kształtowanym w średniowieczu, lub najpóźniej w czasach nowożytnych. Wydziela go kamienny mur. Nieliczne płyty nagrobne wmurowane są w elewacje kościoła. W zachodnim odcinku muru wzniesiono w 2 ćw. XIX kaplicę cmentarną nakrytą dwuspadowym dachem. Otrzymała ona maksymalnie uproszczoną bryłę i formy, w związku z czym reprezentowała lokalne, użytkowe budownictwo w stylu prostego neoklasycyzmu, realizowane przez wiejskich murarzy.  

 

Zabudowa wsi
W XIX stuleciu zróżnicowana i zagęszczona zabudowa wsi była współtworzona także przez okazałe kmiece zagrody w czworobok,  sytuowane najczęściej na stokach wzniesień. Były one skromniejsze niż kmiece zagrody we wsiach położonych w dolinach Nysy Kłodzkiej i Ścinawki, gdyż Konradów usytuowany był w górach. Zachowana do dziś zabudowa, złożona także w dużym stopniu ze skromnych mieszkalno-gospodarczych budynków powstała w 2 poł. XIX w. i w pierwszych latach XX stulecia. Współcześnie uległa częściowo destrukcji. Zachowały się jednak układy wielu okazałych zagród, w tym w czworobok. Istnieją dziś drewniano-murowane lub murowane budynki reprezentujące tradycyjne budownictwo wiejskie, jak dom z izbą krzyżową , dom drewnianymi piętrami, później omurowanymi, budynki z gankami, z szalowanymi deskami piętrami i szczytami. Istnieją też nieliczne budynki drewniane oraz budynki reprezentujące architekturę wernakularną (architektura utrzymana w tradycji i stylu lokalnym). Te ostatnie – to gospody z salami tanecznymi.
We wsi i w jej najbliższej okolicy zachowały się też liczne kapliczki, figurki i krzyże przydrożne, istnieją też krucyfiksy i krzyże przy murze cmentarnym (1829r.).

Wykaz niektórych zabytków architektonicznych:

  • kościół filialny p.w. Podwyższenia Krzyża Św. 1786, 1804-1806, 3 ćw. XIX w., 1972, nr rej.  1972 z dn. 22.12.1971.
  • kaplica cmentarna, 2 ćw. XIX w.
  • Plebania koniec XVII w. XIX w. , XX w.
  • Obora (w zagrodzie plebańskiej) XVIII, XIX w.
  • Kapliczka przydrożna 3 ćw. XVII w.
  • Zespół dworski
  • Restauracja, ob. Dom mieszkalny
  • Zespół mieszkalno-gospodarczy

SOŁECTWO KĄTY BYSTRZYCKIE

KĄTY BYSTRZYCKIE

Jacek Gąsior
Sołtys Wsi Kąty Bystrzyckie

Rada Sołecka:
Marianna Kosmalska, Dorota Kuczwalska, Jolanta Rudalska, Piotr Gut, Andrzej Grzybowski,

Historia wsi

Najstarsze źródła historyczne wzmiankują Kąty Bystrzyckie jako wieś Winklerdorf  w dokumencie z 1346 r. Przepuszcza się, że ta najstarsza wersja nazwy utworzona została od słowa Winkler, oznaczającego wędrownego kramarza, sprzedającego swoje towary w budach kramarskich lub na prowizorycznych, rozkładanych ladach.


Wieś była jedną z najstarszych na Ziemi Kłodzkiej i należała do dóbr ówczesnego małego państewka, którego ośrodek władzy mieścił się na nieopodal położonym zamku Karpień. Państewko Karpińskie, którego właścicielami był van Glubos (albo Glaubos lub Głąbic) obejmowały w przybliżeniu tereny dzisiejszej gminy Stronie Śląskie i Lądek Zdrój i wchodziło w skład czeskiej monarchii. Wiemy też, że wieś należała do lądeckiego okręgu sądowego (Landecker Landgericht), a znajdujący się tu kościół był kościołem parafialnym, wymienianym w latach 1364-1404. Na terenie Kątów miał też swoją popadłość sędzia. Dobra sędziowskie, wzmiankowane po raz pierwszy w 1417 r., utrzymały swój status najdłużej w okolicy, bo aż do lat 20- tych XX w.


Od 1 połowy XVI wieku na obszarze Koteckiej gminy wiejskiej rozwinęło się górnictwo. Pozyskiwano powierzchniowo zalegające darniowe rudy żelaza, a sama wieś była dość ludna, gdyż osiedlało się tu wielu górników. Źródła historyczne mówią o czynnej w 1524 r. kopalni (Bergwerk)i o urzędniku nadzorującym wydobycie (Bergmeister) oraz czterech przysięgłych ( Berggeschworner). Niestety do dzisiaj nie przetrwały żadne ślady działalności wydobywczej i położenia kopalni nie znamy nawet w przybliżeniu. W 1527 r. hrabia Kłodzki von Hardeck potwierdził górnicze przywileje kopalń w hrabstwie,  a w szczególności tych w Kątach Bystrzyckich oraz pobliskim Stroniu i Marcinkowie. Wiemy też ze źródeł pisanych o funkcjonującym wtedy we wsi młynie. Po rozwiązaniu dóbr Karpińskich wieś w 2 połowie XV w. weszła w skład dóbr kameralnych, czyli została włączona do majątku królewskiego.Przestała także być wsią parafialną i została włączona do parafii w Strachocinie.


Podczas wojny trzydziestoletniej (1618-48) Kąty podzieliły los całego Dolnego śląska. Ludność znacznie zubożała wskutek kontrybucji i przymusowego kwaterowania wojsk. W drugiej połowie XVII wieku we wsi trwała odbudowa, ale próby ożywienia górnictwa w jej okolicy nie przyniosły dobrych efektów. W 1684 r. wieś sprzedana została szlachcie.
W XVI-XVII w. Kąty Bystrzyckie były małą, rolniczą wsią z warstwą kmieci w liczbie od 11 do 21. W 2 połowie XVII w. i w 1 połowie następnego stulecia wieś zachowała charakter rolniczy, a rzemiosło reprezentowane było bardzo skromnie. Nie rozwinął się też przemysł. Działała jednak szkoła katolicka, wzmiankowana po raz pierwszy w 1789r.


Do połowy XIX w. wieś podzielona była na dwie części – większą , dominialną z kościołem filialnym i szkołą oraz drugą, mniejszą z sędziostwem, młynem i gorzelnią. Ta druga dzisiaj przysiółek położony u wylotu doliny, zwany Kłodno. W 2 połowie XIX wieku po regulacji stosunków społeczno-ekonomicznych na wsiach Hrabstwa Kłodzkiego, obie części zostały scalone. Zostały też przyporządkowane urzędowi gromadzkiemu w Lądku i urzędowi stanu cywilnego w Nieder Thalheim koło Lądka. Największą liczbę ludności, 350 osób, odnotowano w Kątach w 1857 r. W tym okresie wieś znajdowała się w kręgu zainteresowania kuracjuszy z Lądka Zdroju, skąd ze względu na ładne otoczenie wsi urządzano do niej wycieczki i spacery. W latach 1895- 1908 powstała nowa kolonia o nazwie Wesengrund  na północny zachód od wsi, licząca dwie zagrody z 13 mieszkańcami. Aż do 1945 r. Kąty Bystrzyckie- Winkeldor  były średniej wielkości wsią rolniczą.
Po II wojnie światowej  wieś została zasiedlona na nowo przez ludnością polską, jednak w znacznie mniejszym stopniu. Osadnictwu nie sprzyjało peryferyjne położenie, słabe warunki glebowe oraz brak zaplecza handlowego.

 

Kosciół p.w. św. Katarzyny Aleksandryjskiej
Kąty Bystrzyckie wcześnie, bo już w 1364 r. były wsią parafialną. W 40 lat później tutejszy kościół utracił status kościoła parafialnego i został włączony do parafii w Strachocinie i tam mieszkańcy Kątów płacili dziesięcinę. Wówczas kościół nosił nazwę pod wezwaniem św. Katarzyny i wiadomo, że zawierał trzy ołtarze. Później przyjęty został przez protestantów i przed 1631 r. odzyskany przez katolików, a po ponownym poświęceniu patronat nad świątynią przejął Hrabia Kłodzki. Odnotowano też wówczas, że przykościelny cmentarz otoczony był murem, a plebania od dawna pozostawała nie użytkowana. W  1653 r. Kąty ponownie przyłączono do parafii w Strachocinie, a następnie do parafii lądeckiej, w której pozostaje do dziś.

Kościół, którego styl można określić jako późnogotycki, zbudowany został z kamienia około roku 1541 i zachował swój kształt do dziś. Świątynia składa się z dwóch części- prosto zamkniętego prezbiterium (część ołtarzowa), nakrytego dwuspadowym dachem i nawy, o nieco podwyższonym dachu. Ten prosty układ wywodzi się jeszcze z budownictwa wczesnego gotyku 2 połowy XIII w. i jak na połowę XVI w. bardzo już archaiczny. Innymi tradycyjnymi elementami architektury kościoła, związanymi z gotykiem są kamienne krzyże wieńczące dach nowy i prezbiterium. Portal ujmujący ostrołukowe boczne wejście do nawy zdobiony był laskowaniem wnikającym w węgarach w charakterystyczny ukośny zacios i reprezentował wczesny typ renesansowych obramień stosowany nadal w końcu XVI stulecia. Jeszcze w końcu XIX wieku wewnątrz świątyni były metalowe drzwi z przedstawieniem rycerza i z ozdobnymi okuciami. Wiadomo, że w kościele znajdowała się wówczas XVI- wieczna, malowana skrzynia  z gotyckim ornamentem.
Nie wiadomo, czy kościół zbudowany w 1541 r. miał już zachodnią wieżę. Obecna wieża, wzniesiona z kamienia, ma bardzo proste formy charakterystyczne dla baroku. Mogła być przebudowana lub wzniesiona w XVIII w. lub nawet na początku XIX stulecia. Być może także w tym czasie dobudowano do kościoła dwukondygnacyjną przebudówkę z zakrystią w przyziemiu i emporą na piętrze. W 2 połowie XIX w. przebudowano okna nawy i przybudówki, a także jej szczyt. Współczesne pokrycie dachu blachą malowaną w odcieniu szarości ma nawiązywać do dawnego pokrycia łupkiem.

Przykościelny cmentarz założony jest na planie owalu i wydziela go kamienny mur z przyporami. Na terenie cmentarza zachowała się ruina ceglanej kostnicy i stare nagrobki z XIX w. i 1 polowy XX w. Przed próżnobarokową łukową bramą znajduje się także kamienny krucyfiks z 1865 r.

Podczas prac remontowych w 2000 r. wewnątrz kościoła, pod tynkiem odsłonięto fragment fresków, najprawdopodobniej z okresu średniowiecza. To odkrycie, wymagające dokładnych badań i zabiegów konserwatorskich zintensyfikowało działania Społecznego Komitetu Renowacji Kościoła.

KALENDARIUM

Kalendarz roku szkolnego 2022/2023

1.

Rozpoczęcie zajęć dydaktyczno-wychowawczych

1 września 2022 r.


Podstawa prawna:
§ 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 18 kwietnia 2002 r. w sprawie organizacji roku szkolnego (Dz. U. Nr 46, poz. 432, z późn. zm.) oraz § 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie organizacji roku szkolnego (Dz. U. poz. 1603, z późn. zm.).

2.

Zimowa przerwa świąteczna

23 – 31 grudnia 2022 r.


Podstawa prawna:
§ 3 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 18 kwietnia 2002 r. w sprawie organizacji roku szkolnego (Dz. U. Nr 46, poz. 432, z późn. zm.) oraz § 3 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie organizacji roku szkolnego (Dz. U. poz. 1603, z późn. zm).

3.

Ferie zimowe

·       16 – 29 stycznia 2023 r.

lubelskie, łódzkie, podkarpackie, pomorskie, śląskie

·       23 stycznia – 5 lutego 2023 r.

podlaskie, warmińsko-mazurskie

·       30 stycznia – 12 lutego 2023 r.

kujawsko-pomorskie, lubuskie, małopolskie, świętokrzyskie, wielkopolskie

·       13 – 26 lutego 2023 r.

dolnośląskie, mazowieckie, opolskie, zachodniopomorskie


Podstawa prawna:
§ 3 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 18 kwietnia 2002 r. w sprawie organizacji roku szkolnego (Dz. U. Nr 46, poz. 432, z późn. zm.) oraz § 3 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie organizacji roku szkolnego (Dz. U. poz. 1603, z późn.zm.).

4.

Wiosenna przerwa świąteczna

6 kwietnia – 11 kwietnia 2023 r.


Podstawa prawna:
§ 3 ust. 1 pkt. 3 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 18 kwietnia 2002 r. w sprawie organizacji roku szkolnego (Dz. U. Nr 46, poz. 432, z późn. zm.) oraz § 3 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie organizacji roku szkolnego (Dz. U. poz. 1603, z późn. zm.).

5.

Egzamin ósmoklasisty

Termin ustali dyrektor Centralnej Komisji Egzaminacyjnej


Podstawa prawna:
art. 9a ust. 2 pkt 10 lit. a tiret pierwsze ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (j.t. Dz.U. z 2021 r. poz. 1915, z późn. zm.) oraz § 5 pkt 1 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 sierpnia 2017 r. w sprawie szczegółowych warunków i sposobu przeprowadzania egzaminu ósmoklasisty (Dz. U. z 2020 r. poz. 1361).

6.

Zakończenie zajęć dydaktyczno-wychowawczych w klasach (semestrach) programowo najwyższych liceów ogólnokształcących, techników, branżowych szkół II stopnia oraz liceów ogólnokształcących dla dorosłych w których zajęcia dydaktyczno-wychowawcze rozpoczynają się w pierwszym powszednim dniu września

28 kwietnia 2023 r.


Podstawa prawna:
§ 2 ust. 4 pkt 1 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 18 kwietnia 2002 r. w sprawie organizacji roku szkolnego (Dz. U. Nr 46, poz. 432, z późn. zm.) § 2 ust. 3 pkt 1 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie organizacji roku szkolnego (Dz. U. poz. 1603, z późn. zm.).

7.

Zakończenie zajęć dydaktyczno-wychowawczych w klasach (semestrach) programowo najwyższych liceów ogólnokształcących dla dorosłych, w których zajęcia dydaktyczno-wychowawcze rozpoczynają się w pierwszym powszednim dniu lutego

5 stycznia 2023 r.


Podstawa prawna:
§ 2 ust. 4 pkt 2 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 18 kwietnia 2002 r. w sprawie organizacji roku szkolnego (Dz. U. Nr 46, poz. 432, z późn. zm.). § 2 ust. 3 pkt 2 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie organizacji roku szkolnego (Dz. U. poz. 1603 z późn. zm.).

8.

Zakończenie zajęć dydaktyczno-wychowawczych w branżowych szkołach I stopnia, branżowych szkołach II stopnia, szkołach policealnych kształcących w zawodach o rocznym lub dwuletnim okresie nauczania, liceach ogólnokształcących dla dorosłych i w szkołach podstawowych dla dorosłych, w których zajęcia dydaktyczno-wychowawcze rozpoczynają się w pierwszym powszednim dniu lutego oraz w szkołach policealnych kształcących w zawodach o półtorarocznym lub dwuipółletnim okresie nauczania, w których zajęcia dydaktyczno-wychowawcze rozpoczynają się w pierwszym powszednim dniu września

27 stycznia 2023 r.


Podstawa prawna:
§ 2 ust. 2 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 18 kwietnia 2002 r. w sprawie organizacji roku szkolnego (Dz. U. Nr 46, poz. 432, z późn. zm.); § 2 ust. 2 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie organizacji roku szkolnego (Dz. U. poz. 1603, z późn. zm.).

9.

Egzamin maturalny

Termin ustali dyrektor Centralnej Komisji Egzaminacyjnej


Podstawa prawna:
art. 9a ust. 2 pkt 10 lit. a tiret pierwsze ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (j.t. Dz.U. z 2021 r. poz. 1915, z późn. zm.) oraz: – § 6 pkt 1 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 grudnia 2016 r. w sprawie szczegółowych warunków i sposobu przeprowadzania egzaminu gimnazjalnego i egzaminu maturalnego (Dz.U. poz. 2223, z późn. zm.) i § 6 pkt 1 rozporządzenia Ministra Edukacji i Nauki w sprawie egzaminu maturalnego (Dz.U. z 2021 r. poz. 482).

10.

Egzamin zawodowy

Termin ustali dyrektor Centralnej Komisji Egzaminacyjnej

(https://cke.gov.pl/egzamin-zawodowy/)


Podstawa prawna:
art. 9a ust. 2 pkt 10 lit. a tiret pierwsze ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1915 z późn. zm.).

11.

Zakończenie zajęć dydaktyczno-wychowawczych w szkołach

23 czerwca 2023 r.


Podstawa prawna:
§ 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 18 kwietnia 2002 r. w sprawie organizacji roku szkolnego (Dz. U. Nr 46, poz. 432, z późn. zm.) oraz § 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie organizacji roku szkolnego (Dz. U. poz. 1603, z póź., zm.).

12.

Ferie letnie

24 czerwca – 31 sierpnia 2023 r.


Podstawa prawna:
§ 3 ust. 1 pkt. 4 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 18 kwietnia 2002 r. w sprawie organizacji roku szkolnego (Dz. U. Nr 46, poz. 432, z późn. zm.) oraz § 3 ust. 1 pkt. 4 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie organizacji roku szkolnego (Dz. U. poz. 1603, z późn. zm.).